"Gangbare" psychische problematiek

Wanneer je in de leeftijd van een jaar of 16 tot 22 bent, kom je verschrikkelijk veel mensen tegen met "problemen." Tieners zijn volwassenen in ontwikkeling. Ze verwerken hun jeugd en worden wie ze zijn. Tijdens die ontwikkelingsgfase gaat er nogal wat mis. In onze omgeving zien we mensen die vastzitten in gedachtepatronen die ze hebben ontwikkeld in hun kindertijd. Ze proberen zich wanhopig te ontworstelen aan hun denkfouten, en hun eigen levensvisie te ontwikkelen. Bij veel mensen zijn de denkfouten en de verkeerde gedachtepatronen echter te groot om zomaar zonder meer te veranderen en om te vormen tot een karakter. De problemen die we tegenkomen in onze omgeving op een rij. De onderliggende denkfout, de ontwikkelde stoornis met hun symptonen uiteengezet.

Een bekend gedachtepatroon waar veel tieners in vastzitten is het minderwaardigheidscomplex. Dit kan ontwikkeld zijn doordat de tiener in kwestie in zijn jeugd niet genoeg ruimte heeft gekregen om te zijn wie hij was. De rest van het gezin had wellicht te kampen met problemen, en het simplistisch kinderbrein concludeert dat het het niet waard is om aandacht te krijgen van de ouders. Een minderwaardigheidscomplex kan ook voortkomen uit gepest zijn op de lagere school. Andere bekende oorzaken van het complex zijn misbruik of (geestelijke) mishandeling. Een kind denkt veel simpeler dan een volwassene, en uit het gedrag van de dader concludeert hij dat hij waardeloos is. Een kind kan niet verder denken dan dat. Als het minderwaardigheidscomplex eenmaal gevestigd is, is het verschrikkelijk moeilijk om het gedachtepatroon te veranderen, en het zorgt voornamelijk in de puberteit voor grote problemen of stoornissen.

Een andere grote oorzaak van dat soort problemen is het niet leren uiten van emoties. Dit hangt samen met de gevoelens van minderwaardigheid. Het kind denkt dat er geen ruimte is voor zijn emoties, dat is hij tenslotte niet waard. Er zijn nog tal van andere oorzaken van het niet kunnen uiten van emoties. Als er in het gezin nooit gepraat wordt over problemen en gevoelens, kan het kind het niet leren. Je kunt dit ver doortrekken. Als je vroeger viel, en je had pijn, dan huilde je. Je ging naar je moeder toe. Het hangt nu van de moeder af hoe je je verder ontwikkelt. Mag de emotie er zijn van de moeder, troost ze, of sust ze? Zegt ze: 'Niet huilen, stel je niet zo aan,' of geeft ze je een snoepje, dan ga je geloven dat jouw emoties er niet mogen zijn. Als de emoties niet geuit mogen worden, gaat het kind zich eenzaam en wellicht ook minderwaardig voelen. Als kind dringt dat niet door, maar de gedachtepatronen nestelen zich diep in je hoofd.
Tieners die nooit hebben geleerd hun emoties te uiten, kunnen grote problemen krijgen in de ontwikkeling. Ze moeten andere manieren te vinden om zich te uiten. Hier ontstaan allerlei problemen en stoornissen.

Nog een andere oorzaak kan hetgeen ik obsessief perfectonisme noem zijn. Erg veel duidelijkheid over het ontstaan van dit gedachtepatroon bestaat er niet. Een oorzaak kan zijn een te grote verwachting van de ouders. Deze grote verwachtingen beschouw je als kind als normaal, en tijdens het opgroeien leg je jezelf ook allerlei grote verwachtingen op, die je lang niet altijd kunt waarmaken. Ook de media is een mogelijke oorzaak van overdreven perfectionisme, hoewel dat voornamelijk slaat op het lichaam, en niet zozeer op de verwachtingen die je van jezelf als persoonlijkheid hebt.

Ten slotte is er nog één oorzaak te noemen: personen hebben last van een schuldcomplex. Dat complex kan honderden oorzaken hebben. Geestelijke mishandeling is daar één van, maar ook van het plots overlijden van een dierbare kunnen kinderen zichzelf de schuld geven. Het schuldcomplex hangt nauw samen met het minderwaardigheidscomplex, de twee kunnen uit elkaar voortvloeien. Ik heb het voor het gemak slechts over het minderwaardigheidscomplex in het volgende, aangezien minderwaardigheid schuld impliceert.

Ik heb het voortdurend over stoornissen en problemen, en die wil ik nu uiteen gaan zetten. Ik vind het belangrijk om te melden dat onder vrijwel iedere stoornis een foutief gedachtepatroon zit. De problemen zijn niet op zichzelf staand te behandelen, de stoornis is niet het probleem, maar de gedachten die eronder zitten. Daarbij hangen veel stoornissen nauw samen. Ik zal proberen de verbanden tussen stoornissen onderling en onderliggende denkfouten zo goed mogelijk aan te geven.

Eetstoornis

Oorzaak: deze stoornis kan voortkomen uit obsessief perfectionisme of een minderwaardigheidscomplex. Om het eerste toe te lichten: je stelt te hoge verwachtingen aan je lichaam. En het tweede: een eetstoornis is een vorm van autodestructie, je bent het tenslotte de goede zorg voor je lichaam niet waard.

Ziektebeeld: Bij boulimia nervosa heeft de persoon last van periodes van zo min mogelijk eten, afgewisseld met eetbuien (in zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk eten). Na de eetbui voelt de persoon zich schuldig en probeert hij het eten zo snel mogelijk weer kwijt te raken.
Bij anorexia nervosa vast de persoon in kwestie, hij/ zij eet zo min mogelijk. Het weinige eten dat ze tot zich nemen proberen ze zo snel mogelijk weer kwijt te raken.
Om het voedsel kwijt te raken wordt overmatig gesport, gepurgeerd (overgegeven), laxeermiddelen of afslankmiddelen genomen.
Personen die een eetstoornis hebben, doen vaak ook aan automutilatie.

Gevolgen: bij meisjes: menstruatiestop. Verminderde aanmaak van bepaalde hormonen. Overmatige donshaargroei op het gehele lichaam. Chronische vermoeidheid. Vitaminetekort zorgt voor extra complicaties.

Automutilatie

Oorzaak: het niet kunnen uiten van emoties of een minderwaardigheidscomplex. Om het eerste toe te lichten: mensen kunnen hun gevoel niet uiten, hopen alles in zich op totdat hun emotie hen overspoeld. Er lijkt op dat moment slechts één manier om het eruit te gooien. Automutilatie is autodestructie. De persoon wil zichzelf straffen omdat hij/ zij zich waardeloos of schuldig acht.

Ziektebeeld: zelfverwonding. In tegenstelling tot wat gedacht wordt, hoeft dat niet altijd lichamelijk te zijn. Een persoon kan zichzelf bepaalde dingen ontzeggen die hij/ zij in zijn ogen niet verdiend heeft.
Ook lichamelijk heeft zelfverwonding veel verschillende gedaantes. Snijden is veruit de bekendste, maar personen kunnen zich ook brandwonden toebrengen, met het hoofd tegen de muur bonken, anderen uitdagen tot gevecht en zich in elkaar laten slaan, botten breken etc.
Automutileren werkt sterk verslavend vanwege de vergrote aanmaak van het gelukshormoon endorfine.
Wanneer een persoon in de vicieuze cirkel van zelfverwonding raakt is het moeilijk eruit te komen. Hij voelt zich schuldig vanwege zijn leugens over de wonden, waardoor hij zich minderwaardig voelt, en is daarmee weer terug bij het begin.

Gevolgen: de gevolgen kunnen sterk uiteenlopen. Aangezien het verslavend werkt, is de kans groot dat de persoon steeds verder gaat in het verwonden van zichzelf. Er zijn veel gevallen bekend waarin personen (onbedoeld) een eind aan hun leven maakten.

Dwangneuroses

(officiële benaming: OCS, obsessieve-compulsieve stoornis)

Oorzaak: over de oorzaak van OCS is weinig tot niets bekend. Er wordt onderzoek gedaan naar een eventuele lichamelijke oorzaak (het zou hier gaan om een gebrek aan serotonine, een neurotransmitter). Psychische oorzaken zouden kunnen liggen in obsessief perfectionisme, een sterkte vorm van controleren, of in het minderwaardigheidscomplex. Om dit laatste toe te lichten: personen denken te compenseren wat ze allemaal fout doen, door in ieder geval íets goed te doen.

Ziektebeeld: er zijn verschillende vormen van OCS, zoals smetvrees, controledwang, poetsdwang, wasdwang en teldwang. Die handelingsdwang komt voort uit een dwanggedachte die zo sterk is, dat de persoon het gevoel heeft dat de wereld vergaat wanneer hij niet tot de dwanghandeling overgaat. De persoon schaamt zich voor zijn gedrag en wil niet handelen, daarom zal de dwanggedachte hem voortdurend van het werk of uit de slaap houden.

Gevolgen: moeilijk te definiëren. Onbegrip van omgeving, vormen van gevoelens van minderwaardigheid. Het is verschrikkelijk moeilijk om de dwanggedachten te laten verdwijnen, en zelf met jarenlange therapie wordt dat vaak niet bereikt.

Slachtoffergedrag (borderline?)

Oorzaak: gevoelens van eenzaamheid, het niet kunnen uiten van emoties, het niet in staat zijn hulp te vragen. Dit moge dubieus klinken, maar het is waar. Slachtoffers schreeuwen heel hard om hulp, maar zijn niet in staat die hulp te ontvangen. Slachtoffergedrag is tevens een symptoom van het borderline-syndroom.

Ziektebeeld: Persoon is niet in staat hulp te ontvangen, omdat hij/ zij zijn emoties niet erkent. Hij beseft dat hij hulp nodig heeft, maar kan niet benoemen wát hij nodig heeft. Daarbij is hij bang om alleen te zijn (omdat hij zijn emoties niet durft te voelen) en bindt hij mensen aan zich door zijn problemen te vertellen. Slachtoffers kunnen hun emoties niet aan.

Gevolgen: afstoten van mensen die hen proberen te helpen. Teveel verwachten van mensen. Manipulatieve opstelling naar mensen. Gevoel onbegrepen te zijn. Wanhoop.
(Niet iedereen die zich als een slachtoffer gedraagt heeft borderline. Een slachtoffer is wanhopig op zoek naar iemand die hem kan helpen. Borderline is een veel bredere stoornis met veel meer symptomen dan slechts het slachtoffergedrag.)

Suïcidale gedachten

Ik kan deze niet als een aparte stoornis uiteenzetten. Deze gedachten zijn een gevolg van bovengenoemde stoornissen, of rechtstreeks van de denkfouten en verkeerde gedachtepatronen. Vaak speelt het niet kunnen uiten van emoties (eenzaamheid) een grote rol, de persoon is in dat geval namelijk letterlijk ontroostbaar. Gevoelens van minderwaardigheid zijn uiteraard eveneens een bekende aanleiding tot het ontwikkelen van suïcidale gedachten. Ook obsessief perfectionisme kan een oorzaak zijn. De persoon is nooit goed genoeg in zijn ogen.
Misschien klinkt het vreemd, maar gedachten aan zelfmoord zijn verslavend als drugs of automutilatie. Het is één van de gemakkelijkste uitvluchten uit alle problemen die je tegenkomt. Wanneer je eenmaal aan zelfmoord gedacht hebt, keren de gedachten bij ieder probleem in je leven onmiddellijk terug. Zelfmoord is een laatste redmiddel, een noodoplossing in de ogen van velen.

Een belangrijke noot: mensen die aan zelfmoord denken romantiseren hun beeld van de dood. De persoon bewéért wel dat hij dood wil, maar in feite beseft hij pas op het moment dat hij boven op de flat staat wat de dood precies inhoudt, en daarmee beseft hij dat hij het stiekem niet wil. Ik noemde de suïcidale gedachte al de gemakkelijkste gedachte die er in je op kan komen. Ook wanneer een persoon je vertelt dat hij zelfmoord wil plegen, kun je wellicht stellen dat hij het stiekem niet dood wil. Als hij het vertelt, wil hij blijkbaar dat jij hem tegenhoudt en zegt hoeveel je om hem geeft.

Over onder andere het slachtoffergedrag kan ik nog veel meer schrijven, en dat zal ik op later tijdstip zeker doen. Er zit meer achter de stoornissen en de gedachteproblemen dan ik zo opgesomd heb, hoewel ik geloof dat dit de meest voorkomende problemen zijn onder jongeren, en dat veel van de stoornissen inderdaad min of meer ontstaan zoals ik zo-even redelijk kort door de bocht omschreef. Dit stuk krijgt zeker nog een gevolg, want hoe ga je om met al die problemen? Hoe kom je uit de vicieuze cirkel van je gedachten, en ook belangrijk: hoe help je anderen die met deze problemen te kampen hebben?

Voor de omschrijving van de problemen heb ik gebruik gemaakt van het zogenaamde Grijze Boekje, de DSM-criteria, een door psychiaters veelvuldig gebruikt boekje waarin problemen en hun oorzaken op wetenschappelijke manier omschreven zijn.